Yuzuklerin Efendisi / Turkiye LOTR / Turkey

cthulhu göndermiş "Bu hep tartışıla gelen bir mesele oldu.Bu sitede de bazı tartışmalara rastladım ve çok garipsemedim açıkcası.Ama bir şey yazmaktan da kendimi alamadım

Yazıma internette bir yerde rastladığım ve fantezi ve bilimkurgu edebiyatının bence en önemli üç-beş yazarından biri olan Ursula K.LeGuinin alegori konusunda ettiği bir çift sözle başlamak isterim.Diyor ki: Alegorilerden nefret ederim, A aslında Bdir, atmaca aslında el testeresidir, laf. Martaval. Eti ve canı olan, birinci ya da ikinci düzeyden her yaratı, 'aslında' kahvaltıdan önce bir düzine birbirine benzemeyen şey olabilir.

Ben hemen olaya gireyim ve deyim ki:Neden biz, ben alegori yapmam, yapanı da sevmem diyen bir yazarın ille de alegori yaptığı konusunda ısrarcıyız.Tolkien bize alegori sevmem derken, aynı anda gidin alegorisini okuyacağınıza yanlış ya da doğru tarihi okuyun diye yol gösterir.Ayrıca hangi kitabı alıp içeriğini didik didik ettiniz de onu bir şeyin alegorisi haline sokamadınız? Var mı böyle bir edebi eser? Aradığınızda alegoriyi bulmanız, sizin dünya tarihine dair bilgi kapasitenizle doğru orantılıdır.Ama dikkatinizi çekiyorum, bu kesinlikle doğru bir yöntem değil.Bu tamamen niyet avcılığı.Hele eser bir fantazya ise hiç doğru değil.Çünkü fantazyanın temel işi dünyalar kurmaktır.Daha yolun başında ben yeni bir dünya kuruyorum der.Daha yolun başında bu dünya ile olan fiziksel ilişiğini keser.

Gelelim Yüzüklerin Efendisine; bu eser niye yazıldı? Bunun basit bir cevabı vardır ve bu cevap bunun tek cevabı da değildir.O da şu: Zevk duymak için, haz duymak için.Temel çıkış noktası budur.Diğer cevapları arasında güç ve yozlaşma, doğanın yıkımına karşı duruş, kendini tanımaya, bilmeye ve yüzleşmeye dair bir eser seçenekleri yer alabilir.Bunlara tek tek değinsek alır başını gider yazdıklarımız.Ama mesele şu Tolkien gördüğü problemlere dair kısımlar da içeren bir öykü yazmış.Bunun gerçek sorunlara dair olması, bir alegori olduğunu göstermez.Alegoride yazar açık seçik bir amaç güder.Tolkien ise eserinde yeni bir dünyada, bir hayal dünyasında bize içinden çıkaracağımız sürüyle önemli şey olan bir eser yazmıştır.Bunun ne İkinci Dünya savaşı konjektürü ile ne de başka tarihsel bir olguyla bağlantılanması akla mantığa uygun değildir.Tolkien elbette bir İngilizdi ve öyküsü de bu kültürle ilintilidir.Ama ben, nazi karşıtı bir kitap yazayım, ya da doğu batı arasındaki tarihsel mücadeleye dair bir öykü yazayım demediği açıktır.Çünkü birincisi bunu yapmanın daha etkili, tartışmaya mahal bırakmayacak biçimde yolları vardır.Aynı yıllarda basılmış George Orwellin 1984ü gibi(Bu eser bile alegori açısından tartışılır).İkincisi Tolkien ve tüm fantezi yazarlarının yazarken en temel sebepleri zevk alacakları ve verecekleri bir şey yazmaktır.Kalkıp böylesine olağandışı bir zevkin içine son derece karmaşık, tartışmalı ve gölgeli tarihsel olaylara dair göndermeler koymak Tolkienin zekasına hakarettir.

Biz kafamızı takmışız bir şeyi ille de başka bir şeye benzetmeye.Değişmesi gereken bizim anlayışımız.Bundan hemen kurtulmalıyız.Bir fantezi gerçek olamayacak bir şeydir, ama gerçek duygulara dairdir.Gerçekle ilintisi gerçekleşmiş olaylara dair değil, düşüncelere ve duygulara dairdir.Ve bunlarda seçimliktir.Siz Yüzüklerin Efendisinde isterseniz yüzük ve güç üzerine yazılan derin şeyleri görmezden gelip, sadece bir öykü okuyabilirsiniz.Sadece bir öykü, sadece mükemmel bir öykü.İşin aslı da o öyküdür zaten.

Frodo tarihte X kişidir, Gandalf Y kişidir.Hayır, bunlar tamamen yanlış önermeler.Frodo Frododur, Gandalf Gandalftır.Bize düşen onları, ona ya da şuna benzeterek onların değerini düşürmek değil, onların karakterlerinin ne olduğunu bilmektir, onları tanımaktır.

Ayrıca Yüzüklerin Efendisi için postmodern bir romandır demek doğru bir tanımlama olabilir.Hem de iki anlamda birden; hem yapılmamış bir şeyi yapma anlamında, hem de devri geçmiş bir şeyi yeniden ele alma anlamında.O, son Ortaçağ şahaseridir diye tanımlayanlar vardır Yüzüklerin Efendisini.Ortaçağ tabanlı bir hikaye olmasının ötesinde bir şeydir bu.Anlatım şekli olarak kullandığı dolamalı anlatım Ortaçağda kullanılan bir biçimdir.Sürrealizme gelince işte bu karmaşık bir durum.Öykü fantezinin doğasından dolayı sürrealisttir ama sadece çerçevesi böyledir.İş ele aldığı güç ve yozlaşma, büyüme, yüzleşme ve çevreci tutuma gelince eser açıkca gerçekle ilişkilidir.Yani onun gerçek olamayacak bir öykü olması, gerçek şeyleri anlatmadığı anlamına gelmez.Ben herşeyiyle sürrealist bir kitap yazılabileceği konusunda çok fazla şüpheliyim açıkcası.

Son nokta olarak şuna da değineyim.Bu alegori denen şeyin sınırını nedir? Ne alegoridir, ne değildir? Dünyada ki her kavram gibi bunda da içinden çıkılmaz bir görecelik var.Bizim bakış açımıza çok bağlı bir kavram.Sorun bizim niyetlerimizde, biz alegori bulma derdinde oldukça, hiç niyet edilmemiş yerden bile alegoriyi bulup çıkartırız.İşte Yüzüklerin Efendisi bunun en iyi örneği.Çünkü yazılan herşey bu dünyada yaşayan biri tarafından yazılıyor.Ve bu yazar taifesi, hiçbir durumda bu dünyanın kısıtlı bilgisinin dışına sızamaz.

Mehmet Emin KARABELA
"