Yuzuklerin Efendisi / Turkiye LOTR / Turkey

rundmc1982 göndermiş "Merhaba YüzükSever Dostlar, geçenlerde internette dolaşırken bir makale buldum, Tom Bombadil hakkında ve kafamdaki bir çok soru işaretlerini silmeme yardımcı oldu. Bu makale daha önce yayınlanmışta olabilir ama ben yinede bir şansımı deniyorum. İçinizde hala Tom Bombadil ile ilgili soru işaretleri olan varsa, bu yazının sizin bir çok sorunuza yardımcı olacağını umuyorum. Kendinize iyi bakın.

Konumuz Orta Dünya'nın en gizemli karakteri: Tom Bombadil.

Tom Bombadil'in ne olduğu veya kim olduğu hala tartışılmakta. Ortaya atılan pek çok teori var. Bu teorilerin ne olduğunu ve bana göre neden yanlış olduklarını bu yazının içinde bulacaksınız. Ama ilk önce soruna gelelim. Sahi nedir Tom Bombadil etrafında dönen mesele?

Yüzüklerin Efendisi'nde Tom Bombadil'in nerede ortaya çıktığını gayet iyi biliyorsunuz. Kara süvariler arkalarında olduğundan Frodo ve hobbitler Bree'ye asıl yoldan gitmezler ve daha dolambaçlı fakat bir o kadar da tehlikeli başka bir yola saparlar. Yaşlı Orman'da Merry bir ağaca yaslanmış uyurken birden ağacın içine düşer. Yaşlı Söğüt Adam'dır bu ağaç. Ve tam o sıradan oradan geçmekte olan Tom Bombadil Merry'i ağaçdan çıkartır.

Lay lom! Lay la lom! Gongu çal da gel!
Gongu çal! Zıpla gel! Söğütler içinden!
Tom Bom, şen Tom, Tom Bombadil!

İşte insanların kafasını karıştıran olaylar ve Tom Bombadil'in kim olduğuna dair söylentiler bundan sonra başlar. Frodo ve hobbitler Bombadil'in evine giderler. Orada onları Altınyemiş karşılar. Gayet güzel bir akşam yemeğinden sonra yatarlar. Ertesi gün kahvaltıdan sonra Tom Bombadil onların yanına gelir. Görünüşe göre yolcuların amaçları ve ne taşdıkları hakkında kulağına bazı söylentiler gelmiştir. Bombadil onlara ormandan, Höyüklü Kişiler'den ve daha gerisinden Elflerin ilk ortaya çıkışından bahseder. Sözünü bitirdiğinde hobbitler şaşkındır. En sonunda hepsinin dilinin ucuna gelen soruyu Frodo sorar:

"Siz kimsiniz Efendim?"

İşte bütün fırtına Bombadil'in verdiği cevapla başladı. Bombadil'in etrafından dönen tüm bu tartışmaların tek nedeni bu bir paragrafta:

"Hı ne?" dedi tom doğrularak ve gözleri kasvetin içinde parıldayarak. "Daha benim adımı öğrenmedin mi? Tek cevap o. Sen bana söyle, sen kimsin, böyle tek başına sen olarak, isimsiz? Ama sen gençsin, ben ise yaşlıyım. Ben neyim biliyor musun, en yaşlı olanım. Lafıma mim koyun dostlarım: Tom, nehir ile ağaçlar henüz yokken buradaydı; Tom ilk yağmur damlasıyla ilk meşe palamudunu hatırlıyor. O Büyük Ahali'den önce patikalar açtı ve Küçük Ahali'nin gelişini gördü. O, Krallardan, mezarlardan ve Höyüklü Kişiler'den önce de buradaydı. Denizler eğrilmeden elfler batıya geçtiklerinde, Tom çoktan burada vardı. Yıldızlar altındaki karanlığı, korkunun bilinmediği zamanları gördü o - Karanlıklar Efendisi Dışarı'dan gelmeden önceki zamanları"

Buna göre Tom, en azından Yıldızlar'ın Çağlarında ve daha öncesinde Orta Dünya'daydı. Elflerin uyanışı sırasında da. Burada en fazla tartışma noktası olan cümle en sondaki "Karanlıklar Efendisi Dışarı'dan gelmeden önceki zamanları". Dışarı demekle ne kast ediliyor? Bombadil'in Melkor'un Ağaçlar'ın ışığını yok edip Orta Dünya'ya dönmesinden mi bahsediyor? Yoksa Melkor'un diğer Valar ve Maiar ile Orta Dünya'ya gelişinden mi? Sır gittikçe artıyor. Bombadil Valar'ın gelişinden önce Orta Dünya'da olabilir mi? Eğer öyleyse o kim?

Ama önce esrar perdesinin nasıl daha da kalınlaştığına bakalım:

Haliyle Frodo ve hobbitler Bombadil'in ne demek istediğini anlamazlar. Sohbet devam eder. Bir süre sonra Bombadil Tek Yüzük'e bakmak ister. Frodo kendini bile şaşırtan bir rahatlıkla Yüzük'ü çıkartır ve Bombadil' e verir:

"....Derken Tom Yüzük'ü serçe parmağının ucuna taktı ve mum ışığına doğru tuttu. Hobbitler önce bunda bir tuhaflık göremediler. Sonra birden nefesleri tıkandı. Tom'un ortadan kaybolduğu falan yoktu!...."

Görünüşe göre Bombadil Yüzük'ün gücünden etkilenmiyor. Devam ediyoruz. Bir süre sonra Tom Yüzük'ü Frodo'ya geri verir. Ama Frodo'nun içinde Yüzük'ün aynı Yüzük olup olmadığı konusunda bir kuşku uyanmıştır. Denemek için Yüzük'ü takar. Merry ona doğru döndüğünde ufak bir çığlık atar. Frodo görünmez olmuştur. Yüzük aynı Yüzük'tür. Frodo yerinden kalkar ve kapıya doğru giderken Tom arkasından bağırır:

"Hop kardeş!" Diye seslendi Tom, parlak gözlerini gayet keskin bir bakışla ona çevirerek. "Hop, Frodo kardeş! Uğur ola? İhtiyar Bombadil daha o kadar körleşmedi. Altın yüzüğünü çıkar parmağından!"

İşe bakın tüm Orta Dünya'nın önünde korku ile titrediği, Gandalf'ın bile eline almaktan çekindiği Yüzük, Tom Bombadil söz konusu olduğunda sade, gösterişsiz sıradan bir yüzüğe dönüşüyor. Şu işe bakın! Kim bu Tom Bombadil?

Sır perdesini biraz daha kalınlaştıralım bakalım:

Yüzük Kardeşliği'nin daha ileri bölümü olan "Elrond'un Divanı" bölümüne gelirsek, Yüzük'ün ne yapılacağı konusunda tartışıldığı sırada Bomadil'in isminin geçtiğini görüyoruz. Hobbitlerin başından geçenleri öğrenen Elrond şöyle diyor:

".... Lakin Bombadil'i unutmuşum, tabii eğer o zamanlar ormanlarda ve dağlarda dolaşan kişiyle aynı zat ise; o zaman bile yaşlılardan yaşlıydı. Eskiden ismi bu değildi. Ona Iarwain Ben-adar diyorduk; yani en yaşlı ve babasız olan...."

Babasız olan!. Devam edelim. Gandalf'ın sözleri:

"... Yüzük'ün onun üzerinde hükmü yok demek daha doğru olur. O kendi kendinin efendisidir. Fakat Yüzük'ü ne değiştirebilir, ne de diğerleri üzerindeki gücünü kırabilir..."

Zaten karışık olan meseleyi sizler için biraz daha karıştırayım. Romanın ilerleyen bölümlerinde Gandalf Fangorn için şunları söyler:

" O (fangorn) Güneş'ten önce (Güneşin Çağlarının başlamasından bahsediyor) bile yürüyen en eski canlıdır"

Kafanız karıştı değil mi? Eğer Fangorn Orta Dünya'da yürüyen en eski canlı ise Tom Bombadil nedir? Ya da Tom Bombadil neden en yaşlı olduğunu söylüyor? Bu durumda ortada bir yalancı var. Ya Gandalf yalan söylüyor -veya gerçeği bilmiyor- ya da Tom Bombadil. fakat ikisinden birinin yalan söyleyeceği pek mantığa uymuyor. O zaman nedir bu karışıklık?

Bütün bunlar gözönünde bulundurulduğunda insanların kafasında Tom Bombadil kimdir? sorusu büyüdü de büyüdü. Ortaya çeşit çeşit teoriler atıldı. Bakalım neymiş bu teoriler:

İlki ve bence en geçersiz olanı Tom Bombadil'in Eru yani elflerin demesiyle Iluvatar "Tek Olan" olduğu. Yani Ainur'u ve Arda'yı yaratan tek tanrı olduğu. Bu bence üzerinde en az durulması gereken ihtimal. Çünkü Eru'nun Arda'ya hiç bir zaman inmediğini kesin olarak biliyoruz. Üstelik Gandalf Elrond'un divanında onun gücünün Yaşlı Orman ile sınırlı olduğunu söylüyor. Eru gibi her şeyi yaratan bir tanrının gücünün sınırlı olması tabiki düşünülemez. Tom Bomadil'in kim olduğu hakkındaki en geçersiz teoride bence bu.

İkinci ve bence de akla en yatkın olanı Tom Bombadil'in bir Maia olduğudur. Peki nasıl bu kanıya vardım. İlk başta Tolkien'in yarattığı hiyerarşiye bir bakmak gerekiyor. Eru en tepede. Onun altında Ainur var. Arda'ya inen Ainur yani Valar'ın güç bakımından inmeyen Ainur ile bir farkı yok. Birde Valar ile birlikte Arda'ya gelen fakat onlar kadar güçlü olmayan Maiar var. Bunun dışında ise Arda'da yaşayan Eru tarafından veya Valar tarafından yaratılan canlılar yer alıyor. Tom Bombadil'in bu hiyerarşide yeri sadece Maiar olabilir. Çünkü Arda'ya inen Valar'ın sayısı kesin olarak biliniyor. Tolkien Silmarillion'da dahil olmak üzere pek çok yerde bunu söylüyor. Fakar Arda'ya inen Maiar'ın sayısı belli değil. Bir kısmının ismi Elf hikayelerinde, şarkılarında hiç geçmiyor bile. Bence Tom Bombadil Valar ve Maiar ile birlikte gelmiş bir Maia'dır ama hiç bir Vala'nın hizmetinde değildir. Undying Lands ana karadan ayrıldığında bile Orta Dünya'yı terk etmemiş hep orda kalmıştır.

Bu teoriye itiraz edenlerin dayandıkları iki nokta var. Birincisi Bombadil'in "Karanlıklar Efendisi dışarıdan gelmeden önce burdaydım" lafı ve elbette Yüzük'ün onu etkilememesi. Bombadil Karanlıklar efendisi dışarıdan gelmeden önce demekle neyi söylemek istiyor? Karanlıklar efendisinin Melkor olduğu kesin. Onun diğer Valar ile birlikte Arda'ya inmesinden mi bahsediyor? Yoksa başka bir olaydan mı?

The History Of Middle Earth Volume 6 "The Return Of The Shadow"'da Christopher Tolkien "Karanlıklar Efendisi dışarıdan gelmeden önce" cümlesi için bakın ne diyor:

"Burada Bombadil Valinor'un Büyük Deniz'i geçmesine gönderme yapıyor olmalı. Aslında daha uygun manasına bakarsak kelime (outer), Outer Dark yani Dünyanın duvarlarının ötesindeki "Void" (boşluk) ' a daha doğal uyuyor. Fakat babamın yarattığı mitolojide Melkor dünyaya sadece bir kez o da diğer Valar ile birlikte gelmiştir ve dünyadan kovulana kadarda hep orda kalmıştır. Öyle gözüküyor ki burada yapılan gönderme Morgoth'un Ungoliant'la birlikte Ağaçları yok ettikten sonra Valinor'dan Orta Dünya'ya gelmesidir."

Eğer Tolkien'in mitolojisi hakkında kendisi dışında uzman birisi varsa o da herhalde hayatının büyük bir bölümünü babasının notları içinde geçirmiş ve Orta Dünya'nın yaratımı sırasında da babasına yardım etmiş olan oğul Christopher Tolkien'dir. Eğer Christopher bu cümleyi böyle yorumlamışsa bence doğru olanda budur. Çünkü Tolkien'in mitolojisini yaratırken sık sık oğlu ile konuştuğu onun fikrini aldığı bilinen bir gerçek. Mitolojinin yaratılması sırasında da babasına yardım eden Christopher herhalde yanılıyor olamaz.

Peki gelelim Bombadil'in Yüzük'ten etkilenmeme meselesine. Bunun için pek çok neden söylenebilir. Ama bence en doğrusunu Tom Shippey "The Road To Middle Earth: How J.R.R. tolkien created a new mythology" adlı kitabından söylemiş: "Bombadil'in en büyük özelliği doğallığıdır" . Evet Tom Bombadil doğaldır. Onda Orta Dünya'da yaşayan diğer canlıların hırsı, çekememezliği veya güç ihtirası yoktur. O çevresine en uygun şekilde varlığını sürdürmeye devam eder. Bomadil bir bakıma tarafsızdır, nötr dür. Kötülükte, iyilikte onun karışacağı şeyler değildir. Sadece onun için ikiside doğallığın bir parçasıdır. Eğer tarafsızlığın bir Vala'sı veya Maia'sı olsaydı bu kesinlike Tom olurdu. Bu durumda tamamen tarafsız davrandığı Orta Dünya'nın güç sembolünün yani Yüzük'ün onun üzerinde bir hükmü olmamasıda gayet doğaldır. Çünkü Bombadil Yüzük'ün getireceği güce buna karşılık ondan alacaklarına karşı tamamen kayıtsızdır.

Peki geliyoruz Fangorn'un yaşayan en eski canlı olduğuna. Aslında bununda cevabı son derece açık: Bir Maia için yaşıyor denemez veya bir canlıdır denemez daha çok bir varlık demek daha uygun düşer. Tom Shippey bu konuya farklı bir yorum getirmiş. "Nasıl Nazgûl veya Höyüklü Kişiler için ölü diyemezsek, pekala Bombadil içinde yaşamıyor diyebiliriz."

Gelelim bu konu hakkındaki son teoriye. Bazı romantiklerin ileri sürdüğü ve benim her zaman tebessüm etmeme neden olan ama bence asılsız olan teoirye: Tom Bombadil'in Tolkien'in Orta Dünya'da ki yansıması olduğuna. Öyle ya bu dünyayı hatta Eru'yu bilen yaratan hayal gücü karanlıktan öncede, hatta Eru'dan önce bile burdaydı. Fakat bu idda asılsız. Çünkü gayet iyi biliniyor ki, eğer Tolkien'in bir yansıması varsa o da Beren'dir ve karısıda Luthien'dir. Hatta mezarlarında bile Beren ve Luthien yazıyor, Bombadil ve Altınyemiş değil. Kaldıki bu yansıma da Orta Dünya'da hiç bir şeyin dokunamadığı bir varlık değil, Beren gibi etiyle kemiğiyle bir insandır. Diğer yandan oğlu Christopher'da Tolkien'in Bombadil olduğunu doğrulayan hiç bir şey söylemiyor.

Bütün bu teorileri, soruları cevapları bir yana bırakırsak, hepimizin fena halde yanıldığı bir nokta var. Orta Dünya o kadar gerçekmiş gibi görünüyor, onun o kadar çok gerçek olmasını istiyoruz ki; O na gerçekmiş muamelesi yapıyoruz. Sanki birer tarihçi gibi yazılanları didik didik edip ip uçları arıyoruz. Oysa bu sadece bir kurgu. Yüzüklerin Efendisi veya Tolkien'in diğer yapıtları birer gerçek tarih kitabı değil. Zaman zaman hızlanan temposu, yükselen gerilimi ile edebi eserler. Belkide Tolkien o noktada sadece olaya biraz mistiklik biraz gizem eklemek istedi. Belki o yüzden Bombadil Yüzük'ten hiç etkilenmedi. Veya Tolkien bilerek bazı noktaları gizli tuttu, belkide sadece unuttu. İşin güzel yanıda bu zaten. Sadece bir kurgu olan bir roman bizlere bunları düşündürtüyor kendisini bu kadar gerçek hissettirebiliyorsa yüzyılın en iyi romanı sıfatını alması son derece doğal bence.
"