Yuzuklerin Efendisi / Turkiye LOTR / Turkey

Finrod göndermiş "

Çiğdem Erkal İpek...

Belki de Tolkien'den sonra Yüzüklerin Efendisi için Türkler olarak en çok şeyi ona borçluyuz. Dünyanın en çok satan kitaplarından biri olan Yüzüklerin Efendisi serisini Türkçe’ye çeviren Çiğdem Erkal İpek'le kitapları, çeviri macerasını, filmleri ve biraz da edebiyatı konuştuk...

- Öncelikle kitabı çeviri maceranızdan biraz bahseder misiniz?

- Masalları sevdiğim için bugün "fantastik" edebiyat adını verdikleri tür her zaman ilgimi çekmiştir.

Fakat nedense, her şey gibi bu devrede, bu işin de cılkı çıktığından artık bu "fantastik" edebiyata temkinli yaklaşıyorum.

Kitabın ezeli "fan"larindan değildim. Hatta ancak 13-14 yıl önce okudum fakat çok hoşuma gitti. O sıralarda da Metis'e Yerdeniz Dörtlemesi’ni çevirmiştim. Bir gün Müge Gürsoy Sökmen'e, Lord of the Rings'e ne dersin diye sordum, o da, "Allah derim," dedi. Meğerse onlar da düşünüyorlarmış. Ama dili bakımından, çevrilir mi çevrilmez mi diye emin olamamışlar. Bunun üzerine ben Elrond'un Divanı bölümünü -aşağı yukarı 45 sayfalık bir bölümdü- çevirdim. Çünkü o bölümde herkes var. Yolladım, yayınevindeki yayın kurulu okudu ve çevrilebileceğine karar verdi. Ben de çevirmeye başladım.

- Kitap çevirmek zordur, mesela bazı kelimelerin ya da deyimlerin Türkçe karşılıkları olmayabiliyor kimi zaman. Siz hem İngilizce’yi hem de bu dünyada olmayan dilleri Türkçe’ye çevirdiniz. Bunun zorluklarını anlatır mısınız?

- Tolkien kitapta, bu kitabı yazmadığını Kırmızı Kitap'tan çevirdiğini yazar ve çeviriyi hangi prensiplerle yaptığını da izah eder. Yani hangi kelimeleri İngilizce’ye çevirmiş, hangilerini olduğu gibi bırakmış vs. Bu en büyük ipucuydu. Ben de aynı yolu izledim. Kitaptaki kelimeleri incelemeye başladım. Anglo Saksonca’dan İngilizce’ye bir sözlük aldım. Ayrıca Tolkien'in kitabındaki 14 ayrı lisanı inceleyen bir kitap buldum. Burada tüm kelimelerin kökleri veriliyor, hangi lisandan türetilmiş olduğu yazılıyordu. Her ırkın dili, bugünkü İngilizce'yi farklı devirlerde etkilemiş farklı dillerin köklerinden türetilmiş. Buradan yola çıkarak ben de Türkçe’yle bir paralellik kurdum. Yani kronolojik olarak aşağı yukarı benzer dönemlerde Türkçe’nin hangi dillerden ve nasıl etkilendiğini göz önüne almaya çalıştım. O yüzden Osmanlıca sözlükler, Divan-ı Lûgat-it-Türk, Tarama Sözlüğü, Türk Lehçeleri Sözlüğü sürekli başvurduğum kaynaklar oldu. Size bir kelimenin serüvenini anlatayım: Mirkwood. Bu kelime sözünü ettiğim, tüm kelimelerin köklerini veren kitapta yoktu. O kitapta İngilizce’ye çevrilmemiş kelimeler var çünkü. Bugün sözlüklere baktığınızda "mirk" kelimesini bulamazsınız fakat Anglo Saksonca sözlükte "mirk" kelimesi vardı ve korkunç, şeytani anlamında kullanılıyordu. Bugünkü "murky" (karanlık, kasvetli) kelimesi de bu kökten türüyordu. Bunun üzerine tüm sözlükleri taradım. Bu anlamı karşılayan, bugün kullandığımız bir kelimeye benzeyecek ama söylenişiyle biraz farklı olacak, anlamı zaman içinde biraz değişmiş, yumuşamış olacak ama tamamen de alakasız olmayacak bir kelime bulmam lazımdı. Divan'ı Lûgat-it-Türk'te "kuyut" kelimesini buldum. Anlamı "ürkütmek" idi. Hatta kuyuttu, kuyutur gibi de çekimleri vardı. Sonra Türk Lehçeleri sözlüğünü taradım. Tatarlar koytı kelimesini "fena, kötü" anlamında kullanıyorlarmış. Kazaklar "kuytılık" kelimesini "şeytani" anlamında kullanıyorlarmış. Biz artık kuytu kelimesindeki bu şeytani anlamı kaldırmışız ama demek ki bir zamanlar varmış. Aynı mirk ve murky arasındaki ilişki gibi. O yüzden Mirkwood'u, Kuyutorman olarak çevirdim.

Not: Röportajın tamamını okumak için Lütfen, KİTAPLAR bölümümüzü ziyaret ediniz. "